Tự Long tên đầy đủ là Vũ Tự Long, sinh ngày 22 tháng 12 năm 1973 tại Hà Bắc, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa[7]. Bố mẹ anh đều công tác tại đoàn Quan họ của tỉnh. Ngay từ thời học sinh Tự Long đã tham gia phim truyền hình để thu thập kinh nghiệm diễn xuất.[8]

Bố mẹ của Tự Long cũng là nghệ sĩ chèo nên phải nay đây mai đó để biểu diễn. Khi chưa đầy 1 tuổi, anh đã phải cai sữa và về ở với bà nội ở Từ Sơn, Bắc Ninh. Năm 15 tuổi, anh về sống với bố mẹ trên thị xã Bắc Ninh.

Tự Long từng tốt nghiệp Trường Trung cấp Xây dựng Bắc Ninh, khoa Mộc dân dụng và sau đó đi làm thợ mộc. Anh cũng từng làm lơ xe và phụ hồ xách vữa cho các công trình trên thị xã, chạy xe ôm để tăng thu nhập, có tiền nuôi sống bản thân và gửi về cho gia đình.

Sau khi dành dụm được chút tiền, anh thi vào Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội và bén duyên với nghề diễn.

Năm 1998, anh tốt nghiệp khoa Chèo, Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội[8]. Sau năm 1999, Tự Long đầu quân về Đoàn chèo Tổng cục Hậu cần, truân chuyên từ những vai cầm cờ chạy hiệu mà đi lên.

Anh tự nhận mình là người thích ô tô và lái xe, và sẽ theo nghề lái xe nếu từ bỏ nghề diễn.[2]

Năm 2000, chương trình Gặp nhau cuối tuần[2] lên sóng VTV3. Đây được xem là cái duyên lớn với Tự Long. Cùng với Xuân Bắc, anh nhanh chóng nhận được nhiều sự yêu mến của khán giả. Cũng từ đó, cái tên Tự Long trở nên vô cùng quen thuộc. Có thể thấy trong suốt quá trình hoạt động nghệ thuật, anh luôn là hình ảnh tiêu biểu của người nghệ sĩ lao động chịu khó và miệt mài. Anh bắt đầu tham gia sân khấu hài với vai diễn Bác sĩ hoa súng trong chương trình Gặp nhau cuối tuần trên sóng VTV3.

Tự Long còn tham gia diễn xuất và nhận vai "Bác Phô" trong chương trình "Thư giãn cuối tuần" và trưởng phòng trong Ơn giời cậu đây rồi!.

Tự Long được nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú vào năm 2012 và có được 10 huy chương trong sự nghiệp của mình.

Ngày 15 tháng 9 năm 2014, Tự Long được bổ nhiệm làm Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội.

Năm 2015, anh được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.[9]

Ngày 30/7/2020 NSND Tự Long được phong quân hàm Đại tá